Dionysos en het theater

Dionysos vertegenwoordigt de onverwoestbare levenskracht. In de symbolieken wordt Dionysos vanaf de 6e eeuw v. Chr.  in Griekenland  geassocieerd met wijn of liever gezegd de transformatie van druif tot wijn.  Dionysos was ook de god van het theater

Het Griekse theater is de bron van de huidige theatertraditie. Het Griekse theater komt voort uit gezongen liederen, ter ere van Dionysos - wie is deze Dionysos?

In de Griekse mythologie is Dionysos verbonden met wijn, zijn romeinse equivalent is Bacchus. Met name op vazen wordt Dionysos door de eeuwen heen afgebeeld met zijn thyrsosstaf midden tussen wijn- of klimopranken, met een wijnschaal in de hand en met de huid van een panter over de schouder, vergezeld door een van de hem gewijde dieren (panter, geit). 

.....een krans van wijnbladeren

Op veel afbeeldingen zien we een staf, de thyrsos met een dennenappel bovenaan en verder omhuld met wijnbladeren en zijn gezelschapsdier was de poema. Daarnaast wordt hij regelmatig vergezeld door dansende bacchanten en muziek makende satyrs, met bokkenpootjes. Het wat sentimentele schilderij van Johann Wilhelm Schutz uit 1878 (zie boven) laat hem zien zoals vaak afgebeeld met nimfen. 

Op sommige kunstafbeeldingen lijkt Dionysos op Orpheus uit het verhaal van Orpheus en  Eurydice....

Het verhaal van het Griekse theater begint met Dionysos 

                                                   Het Dionysus theater zag er zo uit

Hoe dan ook de krans met bladeren heeft wel iets weg van de oorspronkelijke theatervorm en zou je kunnen zien als heilige plaats waar de natuur gevierd werd. 

De allereerste vormen van theater waren dan ook een viering van leven, overvloed en de vruchtbaarheid van de natuur. Ze omvatten rituelen, processies en optochten waarbij mensen samenkwamen om Dionysos te eren. Theaters lagen dichtbij tempels. De geschiedenis van het theater is dan ook nauw verbonden met religie en de zangers, zingende koren, waren de bemiddelaars tussen goden en mensen.

‘Theatron ‘ betekent oorspronkelijk ‘toeschouwersruimte’. 

Het theater van het oude Griekenland is erg belangrijk geweest voor het huidige westerse theater. Het theater zag er toen nog heel simpel uit: de acteurs speelden op een podium van aangestampte aarde en de toeschouwers keken toe vanaf de helling van de Akropolis. Vanaf de helling, die dient als een soort geluidsfilter. werd de akoestiek, de manier waarop geluid weerkaatst, door de geluidsgolven hoorbaar. Geluid verplaatst zich door de lucht. De akoestiek (ακουω is horen) van deze theatervorm is erg bijzonder: je hoorde alles tot op de bovenste rij. Je kan zien dat er daarom ook nu nog concerten worden gehouden in deze vormen van theater. 

Dionysos werd in de Oudheid ook in één adem vernoemd met Orpheus, de ongelukkige zanger die tot tweemaal toe zijn vrouw ·verloor. De Dionysoscultus was waarschijnlijk afkomstig uit Thrakië (in het noordoosten van het huidige Griekenland) en Frygië (in het huidige Turkije, of het westen van Klein-Azië), waar deze god wellicht reeds vóór de tiende eeuw vóór onze tijdrekening werd vereerd, en die wellicht Indo-Europese wortels, en wellicht ook vele uitlopers had. 

De mythe van Orpheus en Eurydice, één van de beroemdste liefdesgeschiedenissen uit de wereldliteratuur en heeft een nauwe relatie met de mysterie cultus  of de Mysteriën van Eleusis. In de Hymne van Demeter speelt de cyclische levensloop van het graan een belangrijke rol, in het verhaal over Dionysos de wijn. Zowel het graan (brood) als de wijn bieden ons inzicht op de cyclus van leven, dood en de wedergeboorte. Niets verdwijnt, het transformeert....

De mythe van Orpheus en Eurydice is als verhaal diverse malen voor toneel en opera bewerkt.

De leer die verbonden is met de mythische dichter-zanger Orpheus, de Orphische Mysteriën,  vermengden zich met de cultus van Dionysos. De ingewijden in de Orphische Mysteriën noemden zich de katharoi, de zuiveren. Zij staan bekend staan onder de naam 'Katharen', of speciaal in Zuid-Frankrijk de 'Albigenzen'. 

Dit maakt dat Dionysos wellicht oorspronkelijk een landbouwgod was in de traditie van Kaïn en de evangelist Johannes...... die samen met Demeter in de traditie van Maria de toon zette voor het schouwspel doorheen de eeuwen in wisselende gedaanten. 

nog een leuk weetje: 

Schouwburg Orpheus is een van de vijf grootste theaters van Nederland en daardoor een bekend theater.  Orpheus is een theater in de Nederlandse stad Apeldoorn. 

De beroemde beeldhouwer Ossip Zadkine ontwierp dit beeld voor de opening van theater Orpheus in 1965. Het is de mythische lierspeler Orpheus waarnaar het theater is genoemd. Het beeld staat inmiddels binnen in theater Orpheus.