Ikoon van Goedheid
Het wezen van ikonen is het oerbeeld; het woord ikoon verwijst dan ook naar beeltenis, zo is Nikolaas is zowel in het Westen als in het Oosten zeer bekend.
Een ikoon is de drempel tussen de zichtbare en onzichtbare wereld, vandaar ook dat we soms het universum verdeeld in verschillende lagen of beelden zien op ikonen. Een ikoon van de Moeder Gods is geen afbeelding, maar een venster of poort naar de eeuwigheid. Inmiddels is de grens tussen een ikoon en een religieus schilderij steeds vager aan het worden, vooral nu de symbolische betekenis niet meer begrepen wordt.
Een voorbeeld waar ik graag eens aandacht voor wil vragen gaat over Nikolaas. Er zijn veel ikonen van Nikolaas die leefde in de vierde eeuw. Het verhaal gaat dat hij deelnemer was aan het eerste oecumenische concilie van Nicea in het jaar 324 over het dogma van de Drie-eenheid en de Duale natuur Jezus of de twee naturen, de menselijke en de goddelijke. Vanzelf had dit ook gevolgen voor Maria.
Vreemd genoeg ook voor Nikolaas; leefde de ene Nikolaas in de vierde eeuw zo zien we een andere Nikolaas die leefde in de zesde eeuw en sterft op 10 december 564. Hij wordt in Myra begraven. Er bestaan veel legenden over Sint Nicolaas en zijn leven....De Spaanse bisschop is de patroonheilige van Amsterdam - https://onh.nl/verhaal/sinterklaas-de-held-van-de-zeelieden en de Nederlandse emigranten namen in het begin van de 20e eeuw de Sinterklaastraditie mee naar Amerika, waar hij al gauw Santa Claus werd genoemd. Kunnen we verder terug kijken. Ja.
De in het westen geïntroduceerde cultus van Nikolaas door de Byzantijnse keizerin Theophanu, echtgenote van de Duitse keizer Otto II is nauw verbonden met Het Valkhof in Nijmegen waar een kapel gebouwd is ter ere van Nikolaas. Rond het jaar 1000 was hij dus ook al bekend in het huidige Nederland. Keizerin Theophanu, vrouw van keizer Otto II, lijkt hierin een belangrijke rol te hebben gespeeld. Sinterklaas is beslist de populairste heilige van rond het jaar 1000 in het huidige Nederland
De beeldtaal
De naam Nikolaas is afkomstig uit het Grieks: niké staat voor overwinning en laos voor volk. Zou het kunnen gaan over de verbinding tussen Oost en West of een samensmelting van beelden als een boek, een schoorsteen en een mensgerichtheid. Nikolaas is immers meer aards dan dat er sprake is van een hemels karakter die altijd troost en veel geeft, het schenken van goedheid heeft hier haar bron.
In de beeldtaal is Nikolaas vaak onder de voet gelopen (schoen zetten) en voedt dan ook uit eigen middelen de bevolking in tijden van hongersnood. In delen van de wereld is Nikolaas de schermheilige van zeevaarders (noodweer - (stoom) boot).
Karakteristiek voor Nikolaas is een hoog voorhoofd als teken van wijsheid, kort en wit-grijs haar met een volle ronde baard. Hij draag het liturgische bisschoppengewaad van de orthodoxe kerk, een kazuifel en een met grote kruisten bestikte stola (omophorion).
Dat beeld is in Byzantium ontstaan
De destijds 12-jarige prinses stond onder de Duitse middeleeuwse elite bekend als decadent omdat ze zich naar Byzantijns gebruik iedere dag baadde en met mes en vork wenste te eten. Maar ze deed ook iets wat haar tijdgenoten wél waardeerden. Ze introduceerde de cultus van Nicolaas in het westen, tot dan toe vooral een bijzonder geliefde heilige in het oosterse christendom.
De huwelijksoorkonde van Keizerin Theophanu is de schriftelijke vastlegging van de schenking ter gelegenheid van het huwelijk tussen de toen 17-jarige keizer Otto II (medekeizer naast zijn vader) en de toen 12-jarige prinses Theophanu is een oprolbaar perkament. Dit document is een van de oudste bewaarde bewijzen van de toepassing van meekrap in de Middeleeuwen. Afgelopen zomer bezochten wij musea en tentoonstellingen waarbij we ons lieten informeren over meekrap, een inmiddels vooral in Zeeland bekende (textiel) kleurstof. Zou de rode mantel ook door meekrap haar rode kleur hebben gekregen?
Rembrandt gebruikte meekrap in zijn zelfgemaakte olieverf. Zo schilderde hij hier een jas met de kleurstof waarmee de jas zelf was geverfd. Portret van Jan Six, wiens familie textielververs waren.
Ikonen zijn nooit gesigneerd. Op een ikonostase, een gemetselde of houten beeldenwand tussen het schip (!) van de kerk en het altaar zie je soms ikonen in een rij naast elkaar en boven elkaar geplaatst; dit wordt een register genoemd en voorportaal van het 'heilige der heiligen' - middelaars van het volk mochten dat betreden.
Ikonen schilderen is geen creatief proces. Het schilderen van ikonen maakt je bewust van tradities, daarbij ben je niet vrij om je eigen verbeeldingskracht te gebruiken. Ikonen zijn een leermiddel en eigenlijk is het best triest dat zoveel beeldtaal of liever gezegd symbooltaal verloren is geraakt in de beeldenstrijd - gelukkig is er dankzij keizerin Irene, Theodora en Theofanu nog iets van de beeldtaal bewaard gebleven.
Vensters naar legenden, volksfeesten en (religieuze) tradities....
tot slot: In het westen zien we heiligen, mantelheiligen zelfs, op een wit paard Als je nu weet dat een paard onze emoties en driften symboliseert nodige lichtjesfeesten (in het westen) uit om je goedgeefsheid te vinden en je ego-gerichtheid om te vormen. Beter dan zo kan dit dit niet verstaan en is eigenlijk net zo een uitnodiging de oost-west verbinden in jezelf tot stand te gaan brengen.
Het Sinterklaasfeest is al eeuwenlang een van de meest geliefde jaarfeesten. De beeldentaal van dit feest bestaat uit veel symbolieken. Symbolieken en de rituelen waarin een diepere wijsheid besloten ligt en inzicht bieden in de historische Nikolaas en het beeldend denken een oppepper geeft.....
© Joke
verder lezen:
nog meer wereldgeschiedenis van Nederland uitg. ambo/anthos - artikel van Rutger Kramer over hoe Sinterklaas verscheen in Nederland (pagina 94-99)
https://nl.wikipedia.org/wiki/Huwelijksoorkonde_van_keizerin_Theophanu
https://www.zierikzee-monumentenstad.nl/meekrap
Krap en Klei – Historisch rood uit de Zeeuwse bodem - Janneke Kornet - https://www.stadhuismuseum.nl/krap-en-klei/
https://www.ikonenmuseumkampen.nl/home
Women in Purple: Rulers of Medieval Byzantium - Judith Herrin
Geen opmerkingen:
Een reactie posten