De woorden vaan, vaandel en banier worden nog altijd gebruikt als synoniem van vlag. Het woord 'vlag' heeft een maritieme herkomst en is ergens in de 16e eeuw geboren. Deze maritieme herkomst is ervoor verantwoordelijk dat de vroegste vindplaatsen van het woord vlag in ons taalgebied vrijwel allemaal betrekking hebben op het zeewezen.
Aanvankelijk wapperde de vlag vooral op schepen en diende hij als herkenningsteken van de eigenaar (rederij), het gezag waaronder de bemanning stond of de herkomst (land). Het woord vlag was een maritieme term, zo las ik op tdb@taalbank.nl
De vaandeldrager is van groot belang voor het verhaal van Rembrandts artistieke ontwikkeling. Het jaar waarin Rembrandt zijn Vaandeldrager schilderde is 1636, geboren in 1606 was hij dus 30 jaar oud.
De vaandeldrager als type
Vanaf het prille begin van zijn artistieke ontwikkeling gebruikte Rembrandt oudtestamentische en mythologische voorstellingen om deze zo in de oudheid te plaatsen. Het ouderwetse kostuum van de figuur in het schilderij uit 1636 verleent hem een iconische status.
Misschien zocht Rembrandt naar manieren de kijker mee te nemen naar de Batavieren, de heroïsche voorouders van de Nederlanders en kunnen we dit werk plaatsen als een symbool voor de Nederlanders in het algemeen en voor hun dappere onafhankelijkheidsstrijd tegen het bewind van de Spaans-Habsburgse dynastie. In 1936, Rembrandt zette de eerste stappen in Amsterdam, was de wat nu de 80-jarige oorlog wordt genoemd als 68 jaar aan de gang.
Op het schilderij van Rembrandt zien we een sjerp, een metalen ringkraag en veren op zijn baret en ook de dolk zijn onmiskenbare vintage attributen uit de 16e eeuw. Hij draagt een korte wambuis van een glanzende lichtgroene stof met fraaie sluitingen. Verticale stroken goudgalon op de panden versierd met een ketting bij de mouwinzet waaronder een wit hemd met kanten manchetten. De schaambuidel en de gekeepte muts, samen met de wijde pofmouw, de walrussnor en de arm die in de zij is geplant zijn geïnspireerd op typen in de geest van de Duitse Landsknechte-voorstellingen, waarbij Rembrandt de lans verving door een banier. Het past bij de manier van kijken die Rembrandt met ons delen wil, ook dit schilderij is een representant van de mens in het algemeen.
De manier waarop Rembrandt zijn naam op zijn werk schreef, evolueerde aanzienlijk. Als jonge man ondertekende hij zijn werk alleen met het monogram RH (Rembrant Harmenszoon, “zoon van Harmen”). Vanaf 1626-27 met RHL; en in 1632 met RHL van Rijn (de L in het monogram staat vermoedelijk voor, “uit Leiden”, de stad waar hij is geboren). Op 26-jarige leeftijd begon hij zijn werk te ondertekenen met alleen zijn voornaam Rembrant. Eindigend op een -t. Vanaf begin 1633 tot aan zijn dood spelde hij zijn naam Rembrandt (met -dt) en ondertekende hij zijn werken op die manier. Jammer genoeg heb ik staande voor het schilderij geen naam kunnen vinden.....
In de landknecht-traditie vinden we veel meer individuele vaandeldragers en vaandrigs in schuttersstukken. Sommigen spreken liever over een 'Hollandse Gouden Eeuw elleboog, de Amsterdamse elite b.v.
In 1636 werd Rembrandt 30 jaar en woonde in Amsterdam. In 1631 immers was hij vanuit Leiden naar Amsterdam verhuisd waar hij in de eerste helft van de jaren na 1630 de levensgrote portretten van Maren Soolmans en Oopjes Coppit schilderde. Zij waren toen pasgetrouwd. In 1635 ging Rembrandt met zijn bruid Saskia Uylenburgh bij het atelier wonen in de Nieuwe Doelenstraat.
De vaandeldrager is een fenomenaal barok kunstwerk met zoals gezegd een Renaissance elleboog.
Het geheel kent een dynamisch ritme van lijnen waarmee bijvoorbeeld de rand van de baret is aangegeven, net als in het belichte gedeelte van de mouw. Deze ruwe manier van werken was als stijlmiddel bekend in de oudheid waar het toegepast werd bij landschappen. Rembrandt gebruikte kronkellijntjes en soms krassen met de achterkant van zijn penseel en veel bruin-grijze tinten om zijn betoverende licht en schaduw toepassing zo goed mogelijk te laten uitkomen. Samen met de groene en roze accenten is het subtiele kleurgebruik verbindend en kenmerkend voor de stijl van Rembrand in de tweede helft van de jaren waarin hij moed, vrede en kunst onlosmakelijk met elkaar wist te verbinden.
Tenslotte
Op de tentoonstelling rondom het Rembrandt-schilderij ‘De Vaandeldrager’, in het Zeeuws Museum in Middelburg, zijn ook drie bijzondere Bevelandse vaandels te zien. Het zijn historische vlaggen uit 1938 die destijds zijn gebruikt bij een defilé in Amsterdam ter gelegenheid van het 40-jarig jubileum van koningin Wilhelmina. Grappig genoeg had ik daar een foto van gemaakt..... zie boven.
Op het grote merendeel van de 135 bewaard gebleven schuttersportretten die in de 16e en 17e eeuw in de noordelijke Nederlanden zijn gemaakt komt een vaandrig voor. Een groot deel van hen staat, net als die van Rembrandt, met een hand in de zij en de elleboog naar voren.
Van de vele vaandeldragers die in de schildertraditie hun weg vonden zag ik een opmerkelijke vaandrig van een onbekende kunstenaar in 1590, die van Hendrick Jansz Spijcker, roepnaam de Veer, een vurig voorvechter van gemeentelijke autonomie voor Utrecht waar hij de kost verdiende als houthandelaar en vereeuwigd werd vanwege een actieve rol voor de schutterij aldaar. Dit is mogelijk een voorvader van mij....‘een spijcker (dat is een pakhuis) nodigt uit om verder te onderzoeken.
De Staat der Nederlanden kocht in 2022 met steun van de leden van de Vereniging van Rembrandt een schilderij wat bekend is geworden onder de titel 'de Vaandeldrager'.
De vaandeldrager van Rembrandt is een meesterwerk......blij dat ik het zo van dichtbij mocht zien.
© Joke
Geen opmerkingen:
Een reactie posten