klankbord: pinokkio

"Leugens, mijn jongen, worden in een oogwenk begrepen.

Er zijn twee soorten leugens: leugens met korte benen en leugens met lange neuzen."

Carlo Collodi, De Avonturen van Pinokkio (1883)

Carlo Collodi werd op 24 november 1826 als Carlo Lorenzini in Florence geboren. Zijn vader was als kok in dienst bij de adellijke familie Ginori-Garzoni. Zijn moeder, Angiolina Orzali, werkte bij dezelfde markies als dienstmeisje. Zij was afkomstig uit Collodi, een bergplaatsje tussen Florence en Pisa.

Het gezin telde tien kinderen, van wie Carlo de oudste was. Zes van zijn broers stierven jong. Uit zijn levensverhaal blijkt dat hij een pseudoniem gebruikte, zijn ware naam is Carlo Lorenzini. Carlo ontplooide zich als schrijver met literaire activiteiten als vertaler, sprookjes van Moeder de Gans waren zijn favoriet en ook in de Italiaanse schrijfkunst van die tijd speelde hij een belangrijke rol bij de eenwording.

De Italiaanse auteur en journalist, is vooral bekend als de schepper van Pinokkio. Carlo is geboren op 24 november 1826 en overleden in Florence op 26 oktober 1890. Bij zijn dood stond hij bekend als journalist, humoristisch auteur, schrijver van educatieve boeken en vrijwilliger in de strijd voor de eenwording van Italië.

In Collodi bevindt zich het Paese dei Balocchi (Speelgoedland), een beeldentuin met figuren uit het boek waarmee hij wereldberoemd werd: De avonturen van Pinokkio. Uit de tekst op de plaquette begrijpen we de band tussen Carlo en het dorp Collodi. In Collodi bracht hij een groot deel van zijn jeugd door bij de familie van zijn moeder.

Het verhaal van een marionet doet me denken aan de Commedia dell'arte. De oorsprong van Commedia dell'arte wordt al lang gezocht in de oudheid. Daarover deelde ik al een artikel wat je nu kunt lezen op www.fluisteralsjeblieft.nl - een oorschelp https://fluisteralsjeblieft.wordpress.com/wp-admin/post.php?post=14027&action=edit

De vroege vormen van theater mag worden gezien als de kiemen van de latere Commedia dell'arte-personages zoals Pantalone, Pulcinella en il Capitano. Harlequin (Arlecchino) is dan de marionet die gestalte kreeg in het tot leven komen van Pinokkio.

Als je vaker iets van mij hebt gelezen weet je ook dat in wat vlugge, maar trefzekere pennenstreken de figuur van Pantalone uit de Italiaanse theatertraditie Commedia dell'Arte. Het is typisch Rembrandt, hij gebruikte een ganzenveer en een rietpen, vermoedelijk heeft hij Pantalone in de tweede helft van het jaar 1630 gemaakt. (afbeelding hierboven)

De commedia dell’arte kende een aantal vaste figuren die, o.m. door hun masker en kostuum, meer getypeerd dan gekarakteriseerd werden: Arlecchino (de clown, harlekijn), Il Dottore (de pedante dokter of kwakzalver), Colombina (het jonge meisje), Pantalone (de rijke oude vader), Scapino (de slimme dienaar), Capitano (de blufferige militair) e.v.a. Deze figuren waren tevens vaak representant van een bepaalde stad of streek. Naast toneelspel was in de commedia dell’arte zang, dans en pantomime verwerkt. Af en toe speelden standaardpersonages ook verhalen uit de mythologie en oude Griekse en Romeinse komedies. De bekendste hiervan is misschien wel Arlecchino, oftewel Harlekijn die mogelijk afstamt van Alichino, een demon uit Dante's Inferno (XXI-XXIII) of misschien heb je meer met de zachtaardige en naïeve Pedrolino (vooral bekend in zijn karaktervarianten Pierrot en Pagliaccio) die de schuld op zich nam voor fouten die hij niet heeft begaan. Hij draagt witte kleding en zijn gezicht is wit gepoederd, soms beschilderd met een enkele traan die verwijst naar zijn melancholie.

Carlo Collodi is de schepper van Pinokkio en markeert een mooi leerproces. Hij trekt je mee in een eigen wereld, waar houten poppen ondeugend kunnen zijn, waar leugens een lange neus veroorzaken en waar een krekel je influistert wat je zou moeten doen.

Er zijn maar weinig integrale vertalingen van dit sfeervolle sprookje in het Nederlands verschenen. Helemaal bovenaan dit schrijven vind je een link naar het verhaal en ook iets van de Italiaanse context wat je dit verhaal beter doet begrijpen.

Het verhaal van Pinokkio (Pinocchio) begint in een kleine werkplaats van de oude, goedhartige meestertimmerman Geppetto. Gefascineerd door de vondst van een blok hout besluit hij er een marionet uit te snijden die hij Pinokkio noemt. Tot zijn grote verbazing komt de pop plotseling tot leven.

Een van de bekendste kenmerken van Pinokkio is zijn onvermogen om de verleiding te weerstaan om te liegen of de regels te overtreden. Elke keer als hij de een onwaarheid vertelt, groeit zijn neus - een zichtbare en magische straf voor zijn oneerlijkheid. Deze eigenschap werd een iconisch symbool dat vandaag de dag nog steeds wordt geassocieerd met het karakter van Pinokkio. Het is ook een krachtige metafoor voor het feit dat leugens altijd aan het licht komen en dat eerlijkheid de enige manier is om vooruit te komen in het leven.

Het is eigenlijk een transformerend verhaal waar de marionet verandert in een echt mens die gevormd is door zijn persoonlijke ontwikkeling - het is ook een sprookje over de hobbelige weg naar volwassenheid waar voldoening wordt bereikt door inspanning en het ontwikkelen van ethisch besef. Het is een diepgaand verhaal over mens zijn, over fouten, vergeving en het verlangen om het juiste te doen.

Pinokkio herinnert ons eraan dat het nooit te laat is om te groeien en een beter mens te worden.

Het is een favoriet sprookje van mij, wat is jouw favoriete sprookje?

De band tussen Pinokkio en Toscane is diepgeworteld. Carlo Collodi vernoemde zichzelf naar het kleine Toscaanse dorpje Collodi, en vandaag de dag wordt de regio beschouwd als Pinocchio's "thuis".

In het Nederlands wordt de komische harlekijn ook paljas genoemd, maar er zijn ook tragische harlekijnen. De naam paljas wordt gebruikt door Herman van Veen en dit harlekijnliedje past hier mooi als slot van dit schrijven waarachter een lange zoektocht schuil gaat...

https://open.spotify.com/track/0bdmOJ90URQilt9Gq8xM9Z

Als je niet kunt inloggen, zoek dan zelf even naar dit lied....