Pagina's

03-12-2024

de biografie van een rivier

Verhalen uit de loop van de Rijn

Als god van de Rijn voegt Rhenus zich bij de lange lijst van riviergoden die in de Lage Landen vereerd werden - er waren ook de Matronae Renahenae, de matronen van de Rijn.


Nigrvm Pvllvm

Nigrum Pullum lag langs de zuidoever van de rivier de Rijn. De naam Nigrum Pullum zou verwijzen naar de zwart gekleurde veenbodem of het zwarte water van het veenriviertje de Meije, die men hier aantrof. Nigrum Pullum had een bezetting van ongeveer driehonderd man. Bij het fort lag een klein dorp met een bescheiden badhuis en een tempeltje. Aan de Rijnoever bouwde men een kade. 
Langs de Limes ontstaat een mix van culturen. Bij de tempel is de mix van culturen duidelijk te zien. Deze is mogelijk gewijd aan Nehalennia, de Matrona een keltisch-germaanse moedergodin.   

Bij het grensfort in Zwammerdam was een tempeltje waarin een moedergodin vereerd werd. Zij oogt wat meer als de Matronen, mogelijk vanwege de Neder-Germaanse geschiedenis die daar ligt ook al wordt er meer gesproken over de Romeinse Zwammerdamschepen die je in het Archeon kunt bekijken.
 

© Joke




In de boeken die ik heb gelezen over de Rijn wordt geschreven over de god Rhenus, een bebaarde man met open mond en golvende haren zou de riviergod van de Rijn zijn. 

De afbeeldingen van Rhenus en de altaren ter ere van hem zijn zeer waarschijnlijk pas door de Romeinen bedacht en ingevoerd. 

De rivier is een man. 

Die neemt je in zijn armen als je erin springt,

die wiegt je.

Een uitspraak van Katja Riechenstein, zij woont in Bazel waar de Rijn een levensader is. Haar verhaal kun je lezen in de biografie van de Rijn. Grappig is dat haar moeder geboren is in Stein am Rhein. 

Verhalen uit de loop van de Rijn

Het water komt van de bergen, maar stroomt naar zee; de rivier is niet alleen zijn bedding. De rivier is het hele stroomgebied. De Rijn, met de zijrivieren die van de Alpen tot Noordzee erin afwateren als b.v. de bergstroompjes uit Oostenrijk en Liechtenstein, de modderige bosbeek uit het Zwarte Woud, het sproeiwater op de wijngaarden van de Elzas, de gesmolten sneeuw van het Fichtrgebergte tegen de grens met Tjechie, het regenwater dat van de daken van Nancy het riool in gorgelt, de druppels van de heilige bron in de crypte van Echternach die, hoe heftig ook, uiteindelijk via de Sauer en de Moezel toch afvloeien naar de Rijn en samen met de motregen neerdaalt op de Maas die vlak voor de zee samenkomt met de Rijn. De Rijn is een grenzeloze rivier en blijkt toch in de geschiedenis een grensrivier te zijn geweest. 


Een wonderlijk maar gelukkige samenloop van omstandigheden is de plek waar de lijn tussen het noordelijke en zuidelijkste punt en de lijn tussen het oostelijkste en westelijkste punt van het stroomgebied elkaar kruisen precies samenvalt met de Loreley. De rots is kennelijk niet alleen cultureel, maar ook cartografisch het middelpunt van de rivier.

De mythe van de Loreley houdt de mensen al generaties bezig - een standbeeld van de sirene aan de voet van de rots nodigt uit mythes, sagen en legendes in leven te houden. De glimlach van de
godin of de moeder die weet dat er een verbinding is tussen hemel en aarde, tussen leven en
dood, schrijft Selma Sevenhuyzen in haar boek over meerminnen en sirenen. 

Zo zijn we weer bij de godin, de godin van het landschap en misschien is de Rijn wel het kind. Het kind van de Alpen en daarvoor de Valais oceaan - de banaanvormige zee, die in het westen via een brede zeestraat in verbinding stond met de Atlantische oceaan. Het was een binnenzee zoals dat heet en dateert uit het eoceen, ruim veertig miljoen jaar geleden - waar nu Zwitserland ligt was enkel zee. 

Godinnen en het moederarchetype wordt prachtig beschreven in het boek De held en het moederarchetype door C.G. Jung verzameld werk deel 8 

Ik citeer: De moederlijke betekenis van het symbool 'water' is het meest voorkomende in de mythologie. De zee, als symbool van het ontstaan schept leven. Water als bron van leven of de bronnymf of nog korter de bron kennen we ook in sprookjes. Levenswater of de rivier van het leven, helder als kristal, is de bron waaruit het levende verrijst zoals de zon uit het water opkomt en weer in de avond weer verzinkt. 

Water kennen we in meerdere vormen, denk aan ijskristallen, wolken aan de horizon en bliksemende herauten die de komst van iets groters aankondigen of is het een diep gekreun van de ondergrond waardoor de vloedlijn zich terugtrekt van het land of juist uitgestrekt en langgerekt haar vloedgolven uitspreiden wil. 

De riviermeermin heeft op verschillende plekken een standbeeld gekregen. De rivier geeft en neemt levens. Toch krijgt de rivier nooit de schuld, ook al kolkt het water woedend of in heftige beroering, versnelt ze zich, tolt, tuimelt de diepte in en welt er ook weer uit op. De meermin troost als Nehalennia onvermoeibaar, ook toont ze zich als wegwijzer als gids - een rivier is immers een weg, een verbinding met uitkijkpunten  waar ook de nimf van de Loreley als een godin zag hoe de Rijn verandert van een gletsjerrivier naar regenrivier die hij drie miljoen jaar geleden was. 




Zo bezien is Rhenus, de god van de Rijn, die meestal op dezelfde manier wordt afgebeeld als de vele andere riviergoden nl. een bebaarde man met open mond en golvende haren. De naam van god en rivier is afkomstig van de Proto-Indo-Europese wortel *rei-, ‘vloeien.’  De belevingswereld van de vroegere bewoners van het rivierengebied was vol mythen en religieuze betekenis. Ze aanbaden hun goden op een cultusplaats waar een altaarsteen aanwezig kon zijn. Zo doet Rhenus denken aan Neptunus die aan de zijde staat van de  Matronae Renahenae, de matronen van de Rijn. 

Rijn (rhenus) en Schelde (scaldis) hebben van oorsprong dezelfde betekenis: grensscheiding door een water: het was een grensrivier. 

De betekenis van het woord grensrivier mag je vooral betrekken op de naam - een grensrivier die stroomde door de streek van de taalgrens. De rivier droeg verschillende namen, afhankelijk van de taal die men sprak of waarin men schreef. 

De Monden van de Renus spreken verschillende talen over water waarvan je de overkant kunt zien. Zo bezien is ook Kent in Engeland verbonden met Rhenis en de Donaunimf met haar vissenonderlijf. Rhenus, vaak omkranst door druivenbladeren drinkt er een wijntje bij.....

Huub Stapel in de serie over de Rijn en nu over de Schelden zet de verhalen in het licht en wandelt door het landschap per voet of reist met een boot. Hij leert ons dat de Rijn sinds 1817 bij Spijk ons land binnenstroomt en zachtjes kabbelt over de bedding op weg naar de Noordzee om bij de Kwade Hoek op de Kop van Goeree samen met de Maas de zee in te duiken. 

Rivieren veranderen en worden soms door mensenhanden in hun loop verlegd, toch blijft zij ook dezelfde in wisselende vorm en stroomt naar nieuwe kusten die nu nog geen naam hebben. Verhalen strekken zich uit over miljarden jaren en mondeling doorverteld door oeverbewoners, aangereikt door geologische informatie aangevuld met tijdloze kennis en zwemmende beestjes. 



Ook Nehalennia kwam boven... en wordt herinnert in de Rijn-Schelde Delta....Al in de Griekse wereld werden zo natuurgoden met water verbonden, ook Jupiter, Neptunus en Hercules. Ook in Nederland en Duitsland en België (de Keltische en Germaanse stammen) schonken reizigers geschenken aan de rivier. In deze traditie is het mogelijk dat Nehalennia de godin van de Menapii was en verbonden et het gebied van de Schelde monding oftewel de Rijndelta. 

De meeste stenen werden in stukken (uit zee) teruggevonden. Dankzij flink puzzelwerk weten we nu toch nog hoe ze eruit hebben gezien. Het boek ‘Steenrijk Domburg’ vertelt het verhaal van de stenen sinds ze gevonden zijn.

Het economisch belang van de Rijndelta als kruispunt van allerlei handelsroutes is al eeuwen groot. Al in de vroege Middeleeuwen bloeide Dorestad als handelsplaats dankzij de ligging op het kruispunt van twee belangrijke handelsroutes over water. De noord-zuid route was via Dorestad een verbinding via de Kromme Rijn - De tweede handelsroute liep langs de Lek naar de kust en vormde een verbinding tussen het Rijnland en Engeland. Ook kon men via deze verbinding de Schelde bereiken.

 De hartenklop van de natuur vertelt dat de Rijn er altijd zal zijn en nooit dood zal gaan. 

 


De Rijn herbergt nog steeds de oudste dieren van Europa, maar is vanaf de bron tot aan de delta inmiddels ook door mensenhanden gevormd. Geen enkele andere rivier is grens, verkeersader, vluchtweg en voedingsbron tegelijk. Hans Jürgen Balmes

Tenslotte

Het verhaal over de eeuwenoude legende 'Maagd van de Lorelei' vertelt over waternimfen en de sirenen van de Griekse mythen - https://www.binnenvaartkennis.nl/wp-content/uploads/2019/02/De-maagd-van-de-Lorelei-1.pdf 

hier kun je meer lezen over de grensrivier de Rijn bij Zwammerdam https://geschiedenisvanzuidholland.nl/verhalen/verhalen/de-romeinse-schepen-van-zwammerdam/

https://reizenlangsrivieren.nl/rivieren/rijn-in-duitsland/ 

https://encyclopedievanzeeland.nl/Nehalennia 









Geen opmerkingen: