C.G. Jung borduurde hierop verder en in zijn boek De held en het moederarchetype (verzameld werk deel acht) geeft hij taal en beelden aan de held en aan het moederarchetype afkomstig uit de meest uiteenlopende culturen en tijdperken.
Het archetype
Een archetype kunnen we wel ervaren en benoemen, maar niet apart nemen. Eigenlijk op dezelfde manier als we een aan een huis de architect kunnen herkennen, maar zijn werk er niet uit kunnen halen. Of aan het schilderij de kunstenaar kunnen herkennen, maar niet andersom.
Een archetype “an sich” bestaat niet . 'Huis' is hetzelfde archetype als “zelf”. Ook de mandala is een wijdverbreid symbool van het zelf.
We bouwen in taal net als een architect samen met een aannemer. De aannemer doet het eigenlijke werk, de architect levert de blauwdruk, het plan, ontwerp of concept. Op vergelijkbare wijze biedt ons denken de ideeën en bouwt ons lichaam het resultaat.
De archetypes verwoorden we in ideeën die verwijzen naar zaken die in de werkelijkheid bestaan. Een willekeurige moeder is dus niet het archetype van moeder, noch is het archetype van moeder een echte moeder.
Het archetype van held komt voort uit leider, maar een leider hoeft geen held te zijn.
We gebruiken de werkelijkheid als de leverancier van materiaal waarmee we onze ideeën uitdrukken. Omdat we de ideeën hebben ontwikkeld, hebben geleerd uit de werkelijkheid, stemmen archetypes overeen met de werkelijkheid. Daarom spreekt Jung niet over het archetype van bijvoorbeeld 'moeder' en niet over het archetype van dé moeder. ' De moeder' staat model voor 'moeder' en alhoewel het van nature een vrouwelijk principe is kan ook een man kan zich als moeder gedragen.
Jung ontdekte dat tot het archetype moeder onder meer aarde - stad - universiteit - kerk - grot - vat - groep - bos - zee behoorde. Ook materiaal, materie – het woord zegt het al – hoort tot het moeder archetype.
De mythe die hieruit voortvloeit is dat de vrouw 'zee' al eerder de zon heeft verslonden en nu een nieuwe zon ter wereld brengt en op deze wijze kennelijk ook zwanger is geworden.
De moederlijke betekenis van 'water' behoort tot de duidelijkste interpretaties van symboliek op het terrein van de mythologie. De zee, als symbool van het ontstaan. Uit water komt leven en zo ook de twee goden die mensen het meest interesseren: Christus en Mithras verbonden met de Jordaan. Beiden zijn geboren uit de 'eeuwige bron der liefde' - de Moeder Gods, die de heidens-christelijke legende in de bronnymf heeft verandert.
Het moeder aspect van water valt samen met de aard van het onbewuste, maar ook als de moeder of matrix van het bewustzijn.
Een bijna evenvaak optredend symbool voor moeder en water is het levenshout en de levensboom. De levensboom is in eerste instantie een vruchtdragende stamboom. Een soort stammoeder dus. Talrijke mythen verhalen over de afstamming van mensen van bomen, denk ook aan de mythe van Isis en Osiris, Adonis in myrte en Boeddha die 'ontwaakt' op het moment dat hij volledig klaar is om de hechting aan de boom los te laten.....
Omdat zowel organisatie als groep tot het archetype van moeder hoort, kunnen we hier de problemen in de persoonlijke ontwikkeling – de tocht van de held – al zien opdoemen. Wanneer organisatie moeder substitueert, wordt de ene afhankelijkheid ingewisseld voor de andere. Er is wel verandering, maar geen ontwikkeling. De ontwikkeling van een mens tot een individu in een organisatie is helemaal niet in het belang van die organisatie (moeder). Immers zo’n individu zal zich juist willen ontwikkelen, losmaken van de organisatie, afzetten tegen de organisatie en in plaats van zich op de organisatie te verlaten. Omgekeerd zullen individuen die de organisatie trouw blijven zich beloond willen zien hiervoor en – als voorbeeld – meer salaris en bonussen willen krijgen. Het zou ook een verklaring kunnen zijn voor het feit dat de meeste managers mannen zijn: zij zijn 'van nature' meer gewend om afhankelijk te blijven van moeder. Ook hebben mannen vaak niet geleerd zich los te maken van moeder, omdat vader hen dat ook niet geleerd heeft. De grappen over de schoonmoeder, zowel van de man als van de vrouw, verwijzen naar dit fenomeen.
In termen van proces gaat het er kennelijk om dat een individu zich bevrijdt, verlost van moeder, oorsprong, het vertrouwde, het onbewuste. Held hoort tot het archetype van zelf, degene die zich zelf bevrijdt, zich verlost, afsplitst uit de afhankelijkheid van waar zelf uit voortkomt.
Held (St Joris, Odysseus, Harry Potter, ..) gaat op reis, queeste, zoektocht, zwerft uit. Vaak tegen wil en dank, immers, bij moeder is het beter.
Held maakt zich los van de groep, de clan, de familie, moeder. Op de tocht strijdt held met monsters – de onbewuste gevoelens, ideeën -, overwint ze – of niet -.
Uiteindelijk wint of hervindt held zich een partner, sticht een familie, clan, stad of land (en leeft nog lang en gelukkig).
Zo begint de cyclus opnieuw met andere moeders en helden.
Dit is natuurlijk paradoxaal en deze paradox uit zich als de energie van het leven, het zijn de paradoxen van expressie. Vandaar dat het een oneindige herhaling van dezelfde cyclus is: geboren worden, zelfstandig worden, trouwen, nageslacht verwekken, verzorgen en sterven. Het lezen van dit stukje, de dagelijks gang van de zon, de jaarlijkse gang van de aarde om de zon, het leven zelf.
In termen van archetype behoort 'facilitator' tot de de vroedvrouw, de verlossende, wijze, oude vrouw. Het kind dat facilitator op de wereld helpt – in dit geval in het bewustzijn brengt – zijn ideeën, voornemens en acties van de groep. Die ontstaan uit samenwerking tussen de vrouwelijke principes (intuïtie en gevoel) en de mannelijke principes (denken en doen).
De wijze (vrouw of man) is vertrouwd met zich zelf, kent de wereld. Ze is een autoriteit zonder een held te wezen. Facilitator hoort dus niet bij moeder noch held archetype, maar tot vriend van held. Denk aan Achaemenides, de vriend van Odysseus, Tom Poes bij heer Bommel of Hermelien bij Harry. De taak van de facilitator is het helpen bevrijden van 'idee' die ook wel 'held' wordt genoemd, de 'innovatie' - de 'verandering' - de 'ontwikkeling' - 'het andere' of 'resultaat' uit moeder (groep, clan, organisatie, land)
Moeder heeft de neiging om te beschermen, te voeden, de banden intact te laten. De facilitator, overdreven voor het contrast, levert een strijd met de groep – met de groep, niet tegen de groep – of eigenlijk, levert de strijd aan die groep. Want de groep moet het zelf doen. Onder leiding van de probleemeigenaar. Deze staat in het archetype van Held die drinkt uit de levensbron en onsterfelijk wordt en de zee wordt opgestuurd. Zonnemythe volgen het motief van de 'zeereis'.
Het symbool van de zodiak waarin de zon opnieuw begint aan de jaarcyclus bij de winter-zonnewende is de Steenbok, de Geitvis en 'geithoornige'. De zon stijgt als een geit op de hoogste bergen en gaat naar de diepte der zee als een vis. De vis in onze dromen vertoont altijd trekken van een ongeboren kind, want dit leeft voor zijn geboorte in het water als een vis en de zon wanneer ze in de zee ondergaat, kind en vis tegelijk. De vis heeft daarom met vernieuwing en wedergeboorte te maken.
De helden zijn vaak zwervers, zwerven als beeld voor het verlangen, voor het nooit gestilde verlangen dat nergens een object vindt, voor het zoeken naar de verloren moeder.
Daarom ook lijken helden altijd op de zon, de mythe van de Held is een Zonnemythe en reist het verlangen naar het licht, naar Bewustzijn en loopt voortdurend gevaar verleid te worden door zijn eigen licht en te veranderen in een ontworteld dwaallicht. Wezenlijk verlangt de held naar de heilzame macht van de natuur, de diepe bronnen van het zijn en de onbewuste gemeenschap met het leven in zijn talloze gedaanten.
Dit stemt overeen met de paradoxen van expressie, zeg maar zelf-expressie: autoriteit (archetype: held), afhankelijkheid (archetype: moeder, vader), creativiteit (archetype: nar, facilitator) en moed (archetype: individuatie, zelf).
© Joke
Geen opmerkingen:
Een reactie posten